Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2025 r.w sprawie I PZP 1/25 (skutki orzeczenia SN w składzie z neosędzią)

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2025 r.

1. Uchylenie przez Sąd Najwyższy orzekający w składzie spełniającym wymogi sądu z art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C202/16) wyroku zaskarżonego skargą nadzwyczajną i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi (art. 91 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. z 2024 r. poz. 622) ma ten skutek, że postępowanie wszczęte w celu dochodzenia roszczenia należy uznać za niezakończone, co oznacza, że przedawnienie nie biegło na nowo od daty uprawomocnienia się uchylonego wyroku (art. 295 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 2025 r. poz. 277 ze zm.).

2. Skutku, o którym mowa w punkcie 1. uchwały, nie wywołuje wyrok Sądu Najwyższego - Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wydany w składzie z udziałem choćby jednego sędziego powołanego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3), ponieważ należy uznać go za wyrok niebyły (nieistniejący) jako wydany przez sąd niespełniający wymogów sądu z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

3. Sąd, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania - w przypadku uwzględnienia skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy - Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych orzekający w składzie niespełniającym wymogów sądu z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE - uznawszy taki wyrok Sądu Najwyższego za niebyły, stwierdza, że wyrok tego sądu nie został uchylony a postępowanie ze skargi nadzwyczajnej nie zostało zakończone. Sąd ten ma prawo uznać się za właściwy do rozpoznania tej skargi na zasadach wynikających z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18 A.K. i in. (EU:C:2019:982).

Sąd Najwyższy postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej

skrócone motywy orzeczenia

Co do związania standardem z C-225/22

1. Sprawa III PZP 1/25 jest sprawą unijną, ponieważ przedmiotem sporu są roszczenia pracowników wynikające z ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2025 r. poz. 570). Ustawa ta wdraża do polskiego porządku prawnego m.in. dyrektywę Rady 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych. Wykładnia prawa unijnego dokonana przez TS w sprawie C-225/22 wiąże zatem bezpośrednio Sąd Najwyższy rozpoznający zagadnienie prawne w tej sprawie, jak również orzekające w niej sądy pierwszej i drugiej instancji.

2. Wykładnia dokonana przez TS w sprawie C-225/22 wiąże również wszystkie sądy powszechne w Polsce we wszystkich sprawach, nie tylko unijnych sensu stricto. Każdy sąd ma obowiązek badania z urzędu, czy sam spełnia wymogi sądu w rozumieniu prawa UE oraz czy inny sąd orzekający w toku instancji lub poza takim tokiem odpowiada tym wymogom. Obowiązek respektowania wyroku C-225/22 spoczywa składach orzekających w sądach pierwszej i drugiej instancji oraz na wszystkich składach, w tym Sądu Najwyższego, i sędziach funkcyjnych (prezesach Izb Sądu Najwyższego, prezesach sądów, przewodniczących wydziałów).

Co do zakresu podmiotowego wyroku C-225/22

3. Zgodnie z wyrokiem TS Sąd Najwyższy - IKNiSP orzekająca w składzie choćby z udziałem jednego sędziego powołanego w okolicznościach takich jak członkowie pierwotnego składu tej Izby (wyłonieni na mocy uchwały KRS nr 331/2018) nie jest sądem w rozumieniu prawa unijnego (wyrok TS z 21 grudnia 2023 r., C-718/21, Krajowa Rada Sądownictwa, EU:C:2023:1015, pkt 77). Tak samo jest w przypadku SN – IC orzekającej w składzie choćby z udziałem jednego sędziego powołanego w okolicznościach takich jak członkowie pierwotnego składu tej Izby (wyłonieni na mocy uchwały KRS nr 330/2018) nie jest sądem w rozumieniu prawa unijnego (wyrok TS z 7 listopada 2024 r., C-326/23, C.W. S.A. i in. p. Prezesowi UOKiK, EU:C:2024:940).

4. Zastosowanie wyroku C-225/22 obejmuje niewątpliwie osoby powołane na stanowiska sędziowskie w Sądzie Najwyższym na podstawie uchwał KRS nr 330/2018 oraz 331/2018, które zostały uchylone przez NSA w 2021 r.

5. Wyrok C-225/22 obejmuje także osoby powołane na podstawie późniejszych uchwał KRS, z tym że w ich przypadku konieczne jest przeprowadzenie kompleksowej analizy regulacji prawnych dotyczących powoływania sędziów i kreowania sądów oraz ich stosowania w praktyce - pod kątem dochowania standardu z art. 19 TUE. Wszystkie przesłanki, jakimi TS kierował się w sprawie C-225/22 (z odesłaniem do sprawy C-718/21) – poza wstrzymaniem wykonania a następnie uchyleniem uchwał KRS nr 330/2018 oraz 331/2018 przez NSA - pozostają aktualne w stosunku do innych powołań do Sądu Najwyższego. Kluczowe znaczenie mają zmiany w zakresie odwołań od uchwał KRS dotyczących przedstawiania kandydatur na stanowiska sędziego Sądu Najwyższego prowadzące do zniweczenia skuteczności tego rodzaju środków zaskarżenia. O ile odwołania od uchwał KRS nr 330/2018 oraz 331/2018 rozpoznał NSA, o tyle odwołania od późniejszych uchwał rozpoznawała IKNiSP w pierwotnym składzie, a zatem jako nie-sąd w rozumieniu prawa unijnego. To z kolei oznacza, że wszystkie wydane przez pierwotny skład IKNiSP orzeczenia w sprawach z odwołania od uchwal KRS należy za niebyłe (jako niewydane przez sąd) a zatem postępowania z odwołania od uchwał KRS nie zostały zakończone. Uchwały KRS, na podstawie których wręczono nominacje, nie są więc prawomocne. Wszystkie zatem powołania wręczone na podstawie uchwał KRS zaskarżonych do IKNiSP są wadliwe analogicznie, jak nominacje wręczone na podstawie uchwal 330 oraz 33/2018.

6. Z kolei w przypadku nominacji wręczonych do SN na podstawie uchwał KRS niezaskarżonych do IKNiSP, która nie ma statusu sądu, są wadliwe, ponieważ nie zapewniono stronom postępowań konkursowych prawa do sądu, skoro swoje odwołanie mogli wnieść tylko do nie-sądu. Naruszenie zaś prawa do sądu w takiej postawi od dawna oznacza w prawie unijnym niemożność wykonania orzeczenia nie-sądu (Unibet a rebours).

7. Dodatkowo Sąd Najwyższy uwzględnił, że w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce, ETPCz zwrócił uwagę w par 321, że „Już w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek Trybunał, w swoich rozważaniach na podstawie art. 46 Konwencji, podkreślił, że jego wnioski dotyczące niezgodności procedury powoływania sędziów (przy udziale KRS) z wymogami „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” zawartymi w art. 6 ust. 1 Konwencji będą miały konsekwencje dla jego oceny podobnych skarg w innych toczących się lub przyszłych sprawach”, zaś uchybienia te – stwierdzone najpierw w stosunku do ID Sn oraz IKNiSP SN - „wpłynęły już niekorzystnie na dotychczasowe powołania i mogą systematycznie wpływać na przyszłe powoływanie sędziów nie tylko do innych izb Sądu Najwyższego, ale także do sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych”. Podstawowym źródłem naruszeń EKPCz były zaś zmiany „w polskim ustawodawstwie, na mocy których pozbawiono polską władzę sądowniczą prawa wyboru członków KRS wybieranych spośród sędziów i pozwolono władzy ustawodawczej i wykonawczej na bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, systematycznie podważając w ten sposób legitymację sądu złożonego z tak powołanych sędziów”. Ponadto, jak wyjaśniono w par. 324a tego wyroku, „żaden z sędziów powołanych do dwóch pełnych izb Sądu Najwyższego – Izby Dyscyplinarnej oraz IKNiSP, a także sędziów powołanych do Izby Cywilnej na wniosek zreformowanej KRS – nie spełnia wymogów „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. W sposób dorozumiany to samo odnosi się do innych powołanych w ten sposób sędziów Sądu Najwyższego”. Ze standardu konwencyjnego wynika zatem wprost, że wady, które uwzględnił TS w wyroku w sprawie C-225/22 dotyczą wszystkich nominacji z udziałem KRS powołanego na podstawie ustawy nowelizującej z 2017 r., nie tylko do Sądu Najwyższego ale także do innych sądów polskich.

Jak należy stosować unijny środek sententia non existens?

Niebyłe = non existens

8. Sąd niższej instancji, który orzeka po uchyleniu swojego prawomocnego wyroku przez nie-sąd w postaci IKNiSP (jak również IC) ma obowiązek uznać takie orzeczenie Sądu Najwyższego za „niebyłe”. Sformułowanie „należy uznać za niebyłe” odpowiada krajowej koncepcji orzeczeń nieistniejących (sententia non existens), co potwierdza analiza poszczególnych wersji językowych. Podstawę prawną dla tego środka stanowi sam art. 19 TUE. Środek ten stosowano już wcześniej w sprawach C-487/19, W.Ż., EU:C:2021:798, pkt 159 oraz w sprawach połączonych C 615/20 i C 671/20, YP i in., EU:C:2023:562 (pkt 65). Został wprowadzony przez TS, ponieważ z uwagi na brak działań sanujących sytuację w wymiarze sprawiedliwości ze strony władzy politycznej, respektowania zasady pierwszeństwa za pomocą formuły Simmenthal (odmowa zastosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym) okazało się niewystarczające. Formuła Simmenthal nie nadaje się do zastosowania w sytuacji, w której sąd krajowy ma ponownie orzec w sprawie, która już została uprzednio zakończona prawomocnie, ponieważ orzeczenie kończące postępowanie w sprawie zostało uchylone przez nie-sąd, otwierając konieczność ponownego „zakończenia” prawomocnie już osądzonej sprawy. Unijny standard w zakresie skutków naruszenia prawa do sądu kształtował się już wcześniej w sprawach C-34/17 Donnellan (EU:C:2018:282, pkt. 45); C-338/20 D.P (ECLI:EU:C:2021:805), C-633/22, Real Madrid, EU:C:2024:843 oraz C-177/20, Grossmania, EU:C:2022:175.

Środek jak na razie tylko do orzeczeń SN

9. Unijny środek sententia non existens znajduje zastosowanie tylko do orzeczeń Sądu Najwyższego jako sądu ostatniej instancji. „Działania faktyczne” (skoro orzeczenie należy uznać za niebyłe) organów niższych instancji mogą zostać poddane kontroli instancyjnej, która – stosując różne koncepcje prawa krajowego, w tym nieważność jak w uchwale składu połączonych Izb SN z 2020 r. – doprowadzi do stanu zgodności z art. 19 TUE, czyli rozpoznania sprawy przez sąd, a nie nie-sąd. Zawężenie zastosowania środka sententia non existens do nie-sądu ostatniej instancji jest racjonalne, ponieważ zapewnienie respektowania art. 19 TUE na tym etapie sprawowania wymiaru sprawiedliwości za pomocą innych znanych powszechnie środków ochrony prawa jednostki do sądu okazuje się niewystarczające. Albo bowiem nie ma środków nadzwyczajnych pozwalających wzruszyć orzeczenia takiego nie-sądu, z uwagi na jego pozycję w strukturze organów wymiaru sprawiedliwości, albo z uwagi na opanowanie nie-sądu ostatniej instancji przez wadliwych nominatów, nie można liczyć na zapewnienie skuteczności art. 19 TUE przez nich. W tej sytuacji koncepcja orzeczenia nieistniejącego jawi się jako jedyne skuteczne narzędzie poszanowania art. 19 TUE.

Tylko, gdy nie ma innej możliwości w systemie prawnym

10. Potwierdza to nakaz uznania orzeczenia za niebyłe, gdy jest to „nieodzowne w danej sytuacji procesowej”. Zwrot ten pojawił się już wcześniej. Sformułowania tego użyto w sprawie C-487/19, a następnie powtórzono w sprawach połączonych C 615/20 i C 671/20, YP i in. W obu tych orzeczeniach TS przyjmował, że unijny środek ochrony prawnej sententia non existens należy stosować punktowo w odniesieniu do specyficznych rozstrzygnięć nie-sądu, które dotyczyły bezpośrednio kwestii związanych z ochroną niezależności i niezawisłości samych sędziów krajowych.

11. Użycie w sentencji wyroku wyrazu „nieodzowny” w połączeniu z zawężeniem zakresu podmiotowego środka do działań „organu sądowego ostatniej instancji”, oznacza, że skorzystanie ze środka sententia non existens pozostawiono w gestii sądu krajowego, który powinien do niego sięgnąć, gdy nie ma możliwości zagwarantowania respektowania art. 19 TUE w inny sposób.

Liczy się tylko zagwarantowanie pierwszeństwa art. 19 TUE (żeby sprawę rozpoznał sąd, a nie nie-sąd) a nie zgodność wyroku IKNiSP z unijnym prawem materialnym

12. Końcowy fragment sentencji wyroku TS w sprawie C-225/22 („gdy taka konsekwencja jest z punktu widzenia danej sytuacji procesowej nieodzowna dla zagwarantowania pierwszeństwa prawa Unii”) odnosi się tylko do zagwarantowania pierwszeństwa wymienionych w sentencji przepisów art. 19 TUE oraz art. 47 KPP. Nie chodzi o zapewnienie zgodności wyroku IKNiSP z prawem unijnym albo wydania orzeczenia zgodnego z materialnym prawem europejskim przez sąd orzekający ponownie w sprawie po uchyleniu jego wyroku. Zawarte w sentencji wyroku oraz w pkt 70 sformułowanie dotyczy wątpliwości sądu pytającego, a te dotyczyły statusu wyroków kasatoryjnych IKNiSP jako takich (jako orzeczeń), bez względu na ich zgodność z prawem unijnym w zakresie stosowania prawa materialnego. Uwagę należy zwrócić na pkt 53, gdzie TS odwołuje się do zasady pierwszeństwa i wyznacza jej zakres zastosowania w sprawie C-225/22 – zasada pierwszeństwa musi być respektowana przez sąd krajowy, który spotyka się z „orzeczeniem sądowym wydanym przez organ ostatniej instancji, któremu Trybunał odmówił statusu sądu, ponieważ organ ten nie spełnia wymogów dotyczących niezawisłości, bezstronności i uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE”. To do zagwarantowania zasady pierwszeństwa i skuteczności art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE konieczne jest uznanie orzeczenia nie-sądu (IKNiSP) za niebyłe. Sąd pytający przedstawił TS alternatywne rozwiązanie w pytaniu prejudycjalnym (pominięcie wyroku IKNiSP, jeżeli byłby on sprzeczny z prawem UE w znaczeniu materialnym). TS zdecydował się jednak na kategoryczną kwalifikacją orzeczeń IKNiSP w znaczeniu ustrojowym i – w celu respektowania zasady pierwszeństwa prawa unijnego w zakresie wymogów, jakim muszą odpowiadać organy sadowe w państwach członkowskich oraz niepogarszania rozwiązań obowiązujących w zakresie powołań sędziowskich w stosunku do daty akcesji do Unii – nakazał sądowi krajowemu uznawać orzeczenia IKNiSP jako nie-sądu za niebyłe.

13. Takie rozumienie odwołania się przez TS do zasady pierwszeństwa prawa UE znajduje potwierdzenie w jego wcześniejszych orzeczeniach (w sprawie C-487/19; w sprawach połączonych C 615/20 i C 671/20, YP i in.; w sprawach połączonych C 647/21 i C 648/21 D.K. i in.

Co do sposobu wykonania C-225/22

14. Uznanie za niebyłe musi być „nieodzowne” w konkretnej sytuacji procesowej – jest wiele sposobów wyciągnięcia konsekwencji z niebyłości. SA w Krakowie, pytający w sprawie C-225/22 powinien stwierdzić prawomocność swojego orzeczenia / nadać klauzule wykonalności (w zależności od tego, co było konkretnie przedmiotem żądania strony) wyroku „uchylonego” przez IKNiSP. W sprawie III PZP 1/25 sąd drugiej instancji powinien znieść postępowanie przed sądem pierwszej instancji prowadzone po „wyroku uchylającym” IKNiSP. Ale uznanie takiego wyroku za niebyły oznacza, że postępowanie ze skargi jest nadal w toku.

15. Dwie opcje: przekazać akta ponownie do SN i albo PPSN przeniesienie prawidłowo powołanych sędziów do IKNiSP do rozpatrzenia konkretnej skargi, albo zgodnie z C-585/18 AK sąd drugiej (rzadziej pierwszej) instancji prześle skargę do niewłaściwej Izby SN (np. w tej sprawie do IPiUS). Jeżeli nie da się w taki sposób zapewnić rozpoznania sprawy przez sąd z 19 TUE, wówczas są, którego wyrok uchylono powinien rozpoznać skargę nadzwyczajną samodzielnie i w wyniku jej rozpoznania uchylić i zmienić swoje wcześniejsze orzeczenie.

-———

uchwała zapadła na gruncie sprawy III PZP 2/24 - postanowienie w załączeniu