"Statystyczne" manipulacje ministerialne.

Rzecz o statystyce, sprawdzamy więc, co powiedział Minister Warchoł:

„No więc zobaczmy na to, jak karani w Polsce są poważni przestępcy: gwałciciele, ci którzy wydłubują ludziom oczy, …”, 15 lipca 2023 roku, konferencja prasowa Prokuratora Generalnego, w której brał udział wiceminister Warchoł.

https://twitter.com/ms_gov_pl/status/1680160288971149312?s=46&t=kcta-Wax8FNto3J8uRntWQ ;

Słowniczek: „Gwałciciele” to zapewne ci co popełniają przestępstwa stypizowane w art. 197 Kodeksu karnego, we wszystkich jego postaciach. Art. 197. 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Od 1/10/2023: od lat 2 do 15. § 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:

  1. wspólnie z inną osobą,
  2. wobec małoletniego poniżej lat 15,
  3. wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

„Ciężki uszczerbek” na zdrowiu stypizowany jest w art. 156 § 1 pkt 1 i 2 k Kodeksu karnego: Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:

  1. pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
  2. innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Do 13 lipca 2017 roku ustawowe zagrożenie za ten czyn wynosiło od roku do lat 10. /Art. 156 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 23 marca 2017 r. (Dz.U.2017.773) zmieniającej nin. ustawę z dniem 13 lipca 2017 r./ od 1/10/2023 będzie: od lat 3 do 20. Rozbój zwykły: Art. 280. § 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. od 1/10/2023 będzie: od lat 2 do 15.

„występek o charakterze chuligańskim”: Art. 57a. § 1. Skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Pan Minister w swojej wypowiedzi stwierdził, że: ⁃ 54, 3 % gwałcicieli w Polsce otrzymuje w Polsce niższe kary niż Marika; są to 2 lata pozbawienia wolności ⁃ 51,3 % osób, które popełniają przestępstwo ciężkie uszkodzenie ciała, „za doprowadzenie do trwałego kalectwa, wydłubanie oczu pozbawienie wzroku, mowy, słuchu, mowy” skazywane na niższe kary niż Marika, do lat 2 w przeszło 50 procent przypadków; ⁃ na 3 lata pozbawienia wolności skazywane jest 0, 47 % sprawców; używając przy tym określeń wobec sądów: „Niebywały skandal, skandal, nadużycie prawa, zbrodnia sądowa i najgorsze czasy komuny wracają, poprzez tego typu przypadki wypadki”.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do danych zaprezentowanych przez ministra Marcina Warchoła:

  • zwracamy się z prośbą o uzupełnienie i udostępnienie na stronach IWS pełnych danych statystycznych za lata 2021-2022, co pozwoli na kompleksową analizę danych i zweryfikowanie twierdzeń wypowiedzianych podczas konferencji prasowej;
  • kary 2 lat pozbawienia wolności i niższe to ok. 35-40% kar orzekanych za przestępstwo zgwałcenia;
  • w 2020 r. wobec 53,1% osób skazanych za czyn z art. 156 § 1 k.k. orzeczono karę 2 i więcej lat pozbawienia wolności, przy czym najczęściej orzekano karę między 3 a 5 lat pozbawienia wolności (w 124 sprawach na ogólną liczę 339 skazań za to przestępstwo;
  • na karę 3 i więcej lat pozbawienia wolności skazywanych jest 7 razy więcej osób niż liczba którą podano na konferencji;
  • pojęcie „zbrodni sądowej” najczęściej odnosi się do orzekanych i wykonywanych wyroków skazujących na karę śmierci w latach 1945-1989 r. W. Kulesza wskazuje, że zbrodnia sądowa miała miejsce, gdy „przekraczający swą władzę sędzia, skazując z wypaczeniem prawa oskarżonego na karę śmierci albo pozbawienie wolności, realizował równocześnie znamiona zabójstwa człowieka albo pozbawienia go wolności, co czyniło jego wyrok aktem sądowej zbrodni” (zob. W. Kulesza, Crimen laesae iustitiae. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego. niemieckiego. austriackiego i polskiego, Łódź 2013, s. 463; https://dspace.uni.lodz.pl/bitstream/handle/11089/29915/Kulesza-Crimen_laesae_iustitiae.pdf?sequence=1&isAllowed=y).

Tymczasem przedstawiamy poniżej bardziej szczegółową analizę z dostępnych statystyk znajdujących się na stronie: https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,45.html. I zachęcamy do własnej analizy i sprawdzenia danych! Przeanalizowały dr Dominika Czerniak, adiunktka w Katedrze Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski, przy wsparciu Agnieszki Niklas-Bibik, Sędzi Sądu Okręgowego w Słupsku.

Zgwałcenia – art. 197 § 1, 3 i 4 k.k.: • w sprawach o zgwałcenie w latach 2015-2020 karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania orzeczono w 81,88% spraw. Przy czym należy podkreślić, że kary z warunkowym zawieszeniem wykonania orzekano przede wszystkim w 2015 i 2016 r. (odpowiednio w 32,14% i 26,27). 1 lipca 2015 r. zmieniono przepisy kodeksu karnego i ograniczono możliwość zawieszenia wykonania kary - od tego momentu możliwe jest zawieszenie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej roku. Wcześniej zaś (tj. do 30.06.2015 r.), możliwe było warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 2 lat, a zgodnie z ogólnymi zasadami prawa karnego, co do zasady stosuje się ustawę nową, chyba że poprzednio obowiązująca jest względniejsza dla sprawcy. Jeśli czyn popełniono przed 30.06.2015 r. ustawą “względniejszą dla sprawcy” były przepisy kodeksu karnego sprzed 1 lipca 2015 r. Lata 2015 i 2016 to lata graniczne – „kończone” były sprawy, w których przestępstwo popełniono na „starych” przepisach. • od 2017 r. zmniejsza się liczba kar z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a w latach 2019-2020 kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania została orzeczona w mniej niż 10% spraw o czyny z art. 197 par. 1, 3 i 4; • najczęściej orzekane są kary w granicach 3-5 lat pozbawienia wolności, czyli w granicach dolnego ustawowego zagrożenia karą (najniższa możliwa kara to 2 lata pozbawienia wolności); • od 2017 r. zwiększa się surowość kar orzekanych za przestępstwo zgwałcenia, ale największe zmiany widać w danych statystycznych z lat 2019 i 2020 r. Wobec ponad połowy osób skazanych za zgwałcenie orzeczono karę 3 lat pozbawienia wolności i surowszą (odpowiednio: w 2019 r. w 54,06%, w 2020 - 52,55%); • należy wziąć pod uwagę liczbę postępowań karnych o zgwałcenie - w latach 2015-2020 r. było łącznie takich postępowań (zakończonych prawomocnym wyrokiem skazującym) 3 158. Brak jest danych dotyczących uniewinnień za poszczególne przestępstwa w kolejnych okresach statystycznych. Rozboje: • w latach 2015-2020 prawomocnie zakończono 20.804 sprawy o rozbój, czyli ponad 6,5 razy więcej niż o zgwałcenie. Trudno zatem porównywać te dwa rodzaje przestępstw i praktykę sądów, rodzaje wymierzanych kar – nie tylko ze względu na odmiennych charakter, specyfikę tych czynów zabronionych – ale także ze względu ogólną na liczbę spraw. • podobną tendencję z zawieszeniem wykonania kary w latach 2015-2016 widać także w sprawach o rozbój. W tych latach, w sprawach o rozbój, karę z warunkowych zawieszeniem jej wykonania orzekano odpowiednio w 43,33% sprawy w 2015 r. i 29,8% spraw w 2016 r. Zmiana liczby kar z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, tj. znaczący spadek orzekania tych kar, związany jest z nowelizacją przepisów kodeksu karnego. • Surowość kar orzekanych za rozbój jest niższa niż w sprawach o zgwałcenie - najczęściej orzekana jest kara 2 lat pozbawienia wolności (dolna granica) zagrożenia karą, kara 3 lat i więcej pozbawienia wolności to ok. 30-35% spraw. Brak jest danych, czy kara 3 i więcej lat pozbawienia wolności dotyczy występku o charakterze chuligańskim, czy sąd orzekł karę powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Ciężkie uszkodzenie ciała – art. 156 § 1 k.k. • Analiza danych statystycznych jest trudniejsza z uwagi na zmiany w wysokości sankcji – podniesienie dolnej granicy ustawowego zagrożenia – w 2017 r. W kolejnych latach, jeśli czyn był popełniony przed 13 lipca 2017 r. (przed wejściem w życie ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego; Dz.U.2017, poz. 773), do momentu prawomocnego zakończenia postępowania stosuje się przepisy „względniejsze dla sprawcy” - zgodnie z art. 4 § 1 k.k. „jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”. • Z tego powodu w statystykach dostępnych na stronach Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości (dane obejmują okres do 2020 r.) nie widać jeszcze w pełni zaostrzenia przepisów prawa karnego materialnego. • Warto jednak zauważyć, że o ile w 2016 r. i 2017 r. kary z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (czyli do 1 roku pozbawienia wolności oraz – ewentualnie – „pozostałości” kar orzekanych na podstawie przepisów obowiązujących do 30.06.2015 r.) stanowiły odpowiednio 54,18% w 2016 r. i 43,32% w 2017 r., o tyle w 2019 i 2020 r. było to 29,07% kar w 2020 r. i 30,25%. W 2020 r. 43,36% wobec osób skazanych za czyn z art. 156 § 1 k.k. orzeczono karę 3 i więcej lat pozbawienia wolności. • Przestępstw z art. 156 § 1 k.k. było w latach 2015-2020 łącznie 2341.

Co do kar w ogólności: • kary pozbawienia wolności bez zawieszenia wykonania od 2017 r. orzekane są w ok. 1/3 spraw:

• zmiana przepisów dotyczących dopuszczalności zawieszania kar pozbawienia wolności została dokonana ustawą nowelizującą z 20 lutego 2015 r., która weszła w życie 1 lipca 2015 r. (Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. 2015 poz. 396). Celem projektodawców było zwiększenie realnej represji związanej z orzekaną karą oraz zmiana modelu orzekanych kar – priorytet powinny mieć kary wolnościowe, realnie wykonywane, a nie zamieniane na zastępczą karę pozbawienia wolności. Uzasadnienie projektu nowelizacji: https://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/39FD209B7AC6C45AC1257CDE0042D631/%24File/2393%20cz%201.pdf, s. 142 i następne; • Można zauważyć ogólną tendencję do orzekania kar w dolnych granicach ustawowego zagrożenia (2-3 lata pozbawienia wolności). Sądy, mając świadomość dolegliwości i ultima ratio¸ kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania oraz stale zwiększanych sankcji karnych za wybrane typy czynów zabronionych, w granicach, jakie stwarza ustawodawca, dostosowują rodzaj i wysokość kary. Warto zwrócić także uwagę, że stale spada liczba spraw, w których sądy mogły zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary i orzec karę pozbawienia wolności poniżej ustawowego zagrożenia.

Poniżej zestawienia: