Pytania prejudycjalne kierowane przez sąd polski do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w trybie art. 267 TFUE

18 lutego 2022 r. Marcin Radwan

Pytania prejudycjalne kierowane przez sąd polski do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w trybie art. 267 TFUE

1. Podstawa prawna skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE

Podstawowa regulacja została zawarta w dyspozycji art. 19 ust. 3 lit b) TUE, z którego wynika, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje. Zawarcie tej regulacji w Traktacie jest interpretowane w ten sposób, że żadne państwo członkowskie nie może wyłączyć jej stosowania przez jego sądy krajowe.

Bardziej szczegółowo procedura uregulowana jest w art. 267 TFUE. Przepis ten stanowi zasadniczą podstawę prawną procedury pytań prejudycjalnych. Z punktu widzenia sędziego krajowego przepis ten określa wszystkie istotne wymogi jakie muszą zostać spełnione, aby efektywnie skierować pytanie do TSUE.

Z dalszych podstaw działania TSUE należy wymienić: Statut Trybunału oraz Regulamin postępowania przed Trybunałem.

Należy także wymienić dokument, który opracowywany jest przez sam Trybunał, a którego adresatem są sądy krajowe. Są to Zalecenia dla sądów krajowych dotyczące składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

Wszystkie przywołane dokumenty (w tym także Traktaty) dostępne są za pośrednictwem strony internetowej TSUE (curia.europ.eu) w zakładce: Trybunał Sprawiedliwości i dalej Procedura.

Treść art. 267 TFUE zawiera następujące regulacje:

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

a) o wykładni Traktatów;

b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;

W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.

Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

Z ustępu pierwszego wynikają kompetencje Trybunału. Obejmują one: dokonywanie wykładni przepisów prawa UE oraz oceny ich ważności. Pierwsze uprawnienie dotyczy całego prawa UE: Traktatów (szerzej prawa pierwotnego) oraz aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. Drugie uprawnienie dotyczy tylko części prawodawstwa unijnego nazywanej niekiedy prawem wtórnym. W tym zakresie należy wymienić przede wszystkim akty przyjmowane na podstawie art. 288 TFUE: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. W praktyce orzeczniczej sądy krajowe najczęściej zwracają się do Trybunału w kwestii wykładni przepisów traktatowych oraz rozporządzeń lub dyrektyw, rzadziej decyzji. Opinie i zalecenia (zaliczane do tzw. soft law), a także inne akty prawa UE, które nie mają charakteru wiążącego także mogą być przedmiotem pytań prejudycjalnych. Instytucje wskazane w treści art. 267 TFUE to przede wszystkim wymienione w art. 13 ust. 1 TUE: Parlament Europejski, Radę Europejską, Radę, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny i Trybunał Obrachunkowy.

Kompetencja Trybunału obejmuje także umowy międzynarodowe zawierane przez UE w ramach jej samodzielnych kompetencji oraz wspólnie z państwami członkowskimi (tzw. umowy mieszane). W doktrynie sporne jest jednak czy Trybunał może oceniać ich legalność natomiast na pewno może dokonywać ich wykładni.

W Traktacie można odnaleźć także regulacje wyłączające kompetencje Trybunału: z dyspozycji art. 275 TFUE wynika bowiem wyłączenie kompetencji TSUE w zakresie postanowień Traktatu dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz aktów przyjętych na ich podstawie. Natomiast z dyspozycji art. 276 TFUE wynika, że w zakresie uprawnień dotyczących postanowień części trzeciej tytuł V rozdziały 4 i 5 odnoszących się do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Trybunał nie jest właściwy w zakresie kontroli ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w państwie członkowskim ani do orzekania w sprawie wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

2. Obowiązek zadania przez sąd pytania prejudycjalnego

Art. 267 TFUE jest w tym zakresie dość jasny i precyzyjny: dzieli sądy krajowe na sądy, od orzeczeń których nie przysługuje już żaden środek odwoławczy oraz takie sądy, których orzeczenia mogą być jeszcze kwestionowane. Zgodnie z analizowanym przepisem pierwszy typ sądów jest zobowiązany zadać pytanie, natomiast drugi typ może je zadać.

Niezależnie od powyższego założenia TSUE wyinterpretował regułę zaostrzającą obowiązek sądu mimo, że będzie sądem, którego orzeczenie podlega zaskarżeniu. Otóż, w sprawie FOTO-FROST (C-314/85) Trybunał zwrócił uwagę na to, że sąd krajowy nigdy nie jest właściwy do stwierdzenia nieważności prawa UE. W treści uzasadnienia wyjaśnił precyzyjnie, że sąd krajowy może badać ważność aktów praw unijnego, ale tylko wówczas jeśli uzna za nieuzasadnione zgłaszane w tym zakresie przez strony zarzuty. W takiej sytuacji może je samodzielnie odrzucić, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny nie zwracając się do TSUE (pkt 14 uzasadnienia). Natomiast sąd krajowy nie ma kompetencji do stwierdzania nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe (pkt 15 uzasadnienia) i jeżeli powziąłby wątpliwości co do ważności prawa UE wtedy musi zwrócić się o ich rozstrzygnięcie do Trybunału.

Innego typu odstępstwo od zasad wynikających z dyspozycji art. 267 ust. 2 Trybunał przedstawił w orzeczeniu w sprawie CILFIT (C-283/81). Otóż w treści sentencji TSUE stwierdził, że sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, nie będzie zobowiązany do przedłożenia pytania prejudycjalnego w jednej z trzech sytuacji: po pierwsze, gdy dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot wykładni dokonanej przez Trybunał (pkt 16 uzasadnienia). Reguła ta nazywana jest w doktrynie prawa UE acte éclairé. Po drugie, gdy stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości (reguła acte clair). W tym zakresie Trybunał powołał się na poglądy wyrażone w sprawie Da Costa (sprawa 28/62 do 30/62; pkt 13 uzasadnienia). Po trzecie, Trybunał wyjaśnił, że zadawanie pytania zawsze jest zbędne, jeżeli zagadnienie które miałoby być jego przedmiotem nie jest istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. w szczególności wyrok w sprawach C‑558/18 i C‑563/18, pkt. 41-53 uzasadnienia).

3. Regulacje prawa wewnętrznego dotyczące procedury pytań prejudycjalnych

Jak dotąd zagadnienie zadawania przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego nie było przedmiotem szczególnego zainteresowania ustawodawcy krajowego. Procedura zadawania pytań została zatem ukształtowana przez dobrą praktykę sądów: powszechnych, administracyjnych i SN.

W kodeksie postępowania cywilnego uregulowana jest jedynie kwestia zawieszenia postępowania: zgodnie z art. 177 § 31 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (przepis dodany ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz.U. z 2015 r. poz. 1311). Brak innych regulacji rodzi zasadnicze pytanie o dopuszczalność kontroli judykacyjnej decyzji o zadaniu pytania. Co do zasady, kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje takiej kontroli jednak wydaje się, że mogłaby być dokonywana w ramach rozpoznawania zażalenia na postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępowania w trybie art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c. Zagadnienie jest dyskusyjne także wobec podglądów prezentowanych w tym zakresie przez sam Trybunał odrzucający możliwość sprawowania takiej kontroli w ramach porządku wewnętrznego.

4. Skutki zaniechania zadania pytania

Art. 267 TFUE nie wskazuje żadnych ujemnych skutków niewykonania przez sąd krajowy obowiązków wynikających z jego treści. Orzecznictwo TSUE (sprawy: C-224/01 oraz C-173/03) wskazało jednak, że odpowiedzialność ta może być związana z ogólną zasadą odpowiedzialności państwa członkowskiego za wyrządzenie szkody przez naruszenia prawa UE. Szersze omówienie tego zagadnienia nie mieści się jednak w granicach niniejszego opracowania.

5. Pojęcie sądu krajowego

Termin „sąd” użyty w dyspozycji art. 267 TFUE podlega wykładni autonomicznej co oznacza, że pojęcie to interpretowane jest wyłącznie przez TSUE. Zagadnienie jest o tyle istotne, że sądy krajowe, które nie są sądami w rozumieniu art. 267 TFUE nie będą mogły zadawać pytań prejudycjalnych. W orzecznictwie TSUE można odnaleźć szereg wskazówek co do tego jakie cechy winny charakteryzować organ sądowy będący sądem: musi to być zatem organ niezawisły i utworzony na podstawie ustawy albo aktu wykonawczego; musi mieć charakter stały; jego jurysdykcja musi być obligatoryjna a nie fakultatywna; musi orzekać na podstawie ustaw, a nie tylko zasad pozaustawowych (np. zasad słuszności); wydawane orzeczenia muszą być wiążące dla stron; musi rozstrzygać sprawy w postępowaniu kontradyktoryjnym.

W kontekście sądów polskich wskazać można, że, prawie bez wyjątku, sądy powszechne są sądami w rozumieniu art. 267 TFUE. Wyjątek dotyczy sądu rejestrowego orzekającego w I instancji (sprawa C-210/06). W doktrynie, w oparciu o orzecznictwo TSUE, wskazuje się, że chodzi o sąd niewykonujący czynności jurysdykcyjnych. To uogólnienie ma o tyle znaczenie, że podobnie do sądu rejestrowego usytuowany jest sąd wieczysto-księgowy. Można zatem ostrożnie stwierdzić, że taki sąd nie jest sądem w rozumieniu art. 267 TUE. W doktrynie wskazuje się także, że z uwagi na treść art. 471 zd. 2 k.p.c. referendarz sądowy mający kompetencje sądu mógłby zostać uznany za sąd i skierować skutecznie pytanie prejudycjalne do TSUE.

Z kolei pojęcie sądu ostatniej instancji (zagadnienie istotne z punktu widzenia treści art. 267 ust. 3) zostało zinterpretowane przez TSUE także w odpowiedzi na pytanie sądu polskiego (sprawa C-119/15). Sąd Apelacyjny zatem, orzekający w sprawie cywilnej, od którego orzeczenia przysługiwać będzie skarga kasacyjna nie jest sądem ostatniej instancji. Natomiast sądy okręgowe orzekające w II instancji w sprawach „niekasacyjnych” będą sądami ostatniej instancji.

6. Tryby: przyspieszony i pilny w postępowaniu przed TSUE

Tryb przyspieszony, uregulowany jest w art. 105 i 106 regulaminu TSUE może być zastosowany na wniosek sądu odsyłającego albo z urzędu. Zgodnie z treścią art. 105 przesłanką jego zastosowania są okoliczności związane z ”charakterem sprawy wymagającym niezwłocznego rozstrzygnięcia”. Decyzję w tym zakresie podejmuje Prezes Trybunału po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego. W wyniku jego zastosowania dochodzi do skrócenia czynności podejmowanych przed TUSE poprzedzających wydanie wyroku.

Natomiast tryb pilny, unormowany w art. 107-114 regulaminu znajduje zastosowanie w sprawach, w których pytanie prejudycjalne podnosi „kwestie dotyczące dziedzin objętych tytułem V w trzeciej części Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”. Tytuł V obejmuje Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Podobnie jak w trybie przyspieszonym inicjatywa zastosowania trybu pilnego należy do sądu krajowego albo może być przyjęta przez TSUE z urzędu. Decyzję w zakresie zastosowania tego trybu podejmuje izba na wniosek sędziego sprawozdawcy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego.

7. Forma zadania pytania

Jak była o tym mowa wyżej, przepisy kodeksu postępowania cywilnego w bardzo ograniczonym zakresie odnoszą się do procedury pytań prejudycjalnych (art. 177 § 1 pkt 31 k.p.c.). W związku z tym nieuregulowana pozostaje także kwestia formy pytania oraz obowiązku przytoczenia motywów rozstrzygnięcia o zadaniu pytania. Praktyka sądów polskich poszła w prawidłowym, jak należy ocenić, kierunku: sądy zadają pytania w formie postanowienia i sporządzają jego uzasadnienie. Taka wskazówka wynika także z punktu 15 tirret 1 Zaleceń Trybunału, odwołująca się do art. 94 Regulaminu TSUE. Z przepisu tego wynika także zasadnicza treść jaką winiono zawierać uzasadnienie sądu ujęte w trzy części: po pierwsze, zwięzłe omówienie przedmiotu sporu oraz istotnych okoliczności faktycznych sprawy, jakie ustalił sąd odsyłający, lub co najmniej wskazanie okoliczności faktycznych, na jakich oparte są pytania; po drugie, przytoczenie treści przepisów krajowych mogących mieć zastosowanie w sprawie oraz, w stosownym przypadku, wskazanie istotnego dla sprawy orzecznictwa sądów krajowych; po trzecie, omówienie powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii Europejskiej, jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym.

Kwestia formy pytania ma niebagatelne znaczenie. Po pierwsze, wniosek stanowiąc podstawę wszczęcia postępowania przed Trybunałem jest doręczany wszystkim podmiotom określonym w art. 23 Statutu TSUE w tym wszystkim państwom członkowskim, w celu przedstawienia ewentualnych uwag. Po drugie, związana z tym konieczność przetłumaczenia wniosku na wszystkie języki urzędowe Unii Europejskiej wymaga ze strony sądu odsyłającego zredagowania go w sposób prosty, jasny i precyzyjny, bez zbędnych elementów. Po trzecie wreszcie, w ocenie Trybunału do przedstawienia we właściwy sposób ram prawnych i faktycznych wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz powodów wystąpienia do Trybunału wystarcza z reguły dokument nieprzekraczający dziesięciu stron maszynopisu (pkt 14 in fine Zaleceń), a strony i poszczególne ustępy wniosku powinny być ponumerowane (pkt 20 Zaleceń). Wnioski napisane ręczenie nie będą rozpatrywane.

Trybunał zwraca szczególna uwagę na to, że w braku co najmniej jednego z powyższych elementów może, w szczególności na podstawie art. 53 § 2 regulaminu postępowania, uznać się za niewłaściwy do wydania orzeczenia w przedmiocie zadanych pytań prejudycjalnych albo wniosek odrzucić (pkt 12 i 14 uzasadnienia w sprawie C-513/19).

8. Kiedy zadawać pytanie

Kwestia ta nie jest w sposób jednoznaczny uregulowana. To sąd krajowy ocenia na jakim etapie postępowania zdecyduje się zadać pytanie. Musi to być taki etap, w którym sąd będzie mógł przedstawić pełen kontekst faktyczny niezbędny dla dokonania przez TSUE oceny i udzielenia odpowiedzi (pkt 13 Zaleceń). Jak wskazuje Trybunał powinno to nastąpić natychmiast po stwierdzeniu, że rozstrzygnięcie w przedmiocie wykładni albo ważności aktu prawa Unii jest niezbędne do wydania przez ten sąd orzeczenia w postępowaniu głównym (punkt 12 Zaleceń).

9. Język, w którym należy sporządzić pytania

Zgodnie z art. 37 § 3 Regulaminu w postępowaniach prejudycjalnych językiem postępowania jest język sądu odsyłającego, który zwrócił się do Trybunału. Oznacza to, że sąd formułuje pytanie w swoim języku (sąd polski w języku polskim) i cała dalsza korespondencja między sądem a Trybunałem odbywa się w tym języku.

10. Anonimizacja danych osobowych i koszty postępowania

W celu ochrony danych osobowych sąd odsyłający powinien dokonać anonimizacji sprawy poprzez zastąpienie, na przykład inicjałami lub kombinacją liter, nazwisk osób fizycznych wymienionych we wniosku oraz poprzez ukrycie danych, które mogłyby umożliwić identyfikację tych osób (art. 95 Regulaminu oraz punkt 21 Zaleceń).

Postępowanie wszczęte na wniosek sądu krajowego w omawianym trybie jest wolne od opłat, a o kosztach postępowania poniesionych przez strony w związku z udziałem w postępowaniu przed TSUE rozstrzyga sąd odsyłający zgodnie z zasadami wynikającym z regulacji prawa krajowego (punkt 28 Zaleceń).

11. Jak zadać pytanie

Jak o tym była mowa wcześniej pytania prejudycjalne kierowane do TSUE mogą dotyczyć dwóch zasadniczych zagadnień: legalności i wykładni prawa UE przy czym w odniesieniu do prawa pierwotnego pytania mogą dotyczyć wyłącznie jego wykładni. W ramach procedury Trybunał dokonuje jednak oceny czy pytanie skierowane przez sąd krajowy jest dopuszczalne. W doktrynie wskazuje się negatywne przesłanki, po stwierdzeniu których TSUE odmówi udzielenia odpowiedzi w szczególności, gdy przedstawione zagadnienie: nie dotyczy w istocie prawa UE, zostało przedstawione zbyt ogólnie (atrakcyjnie), jest bez związku z rozstrzygnięciem, kontekst faktyczny i prawny nie zostały wyczerpująco zdefiniowane przez sąd krajowy, nie pochodzi od sądu (w kontekście art. 267 TFUE o czym była mowa wyżej), nie mieści się w zakresie kompetencji Trybunału, nadużyto instytucji pytania prejudycjalnego.

W ramach takiej kontroli Trybunał może także przeformułować pytanie sądu krajowego tak, aby usunąć wskazane wyżej przesłanki negatywne. Z jednej strony można to ocenić pozytywnie, gdyż dzięki temu sytuacje odmowy udzielenia odpowiedzi zdarzają się rzadko. Z drugiej jednak strony, odpowiedź udzielona po takim przeformułowaniu pytania może okazać się dla sądu krajowego nieprzydatna dla rozstrzygnięcia. Z tego względu istotne jest jasne i precyzyjne sformułowanie samego pytania tak, aby było ono zrozumiałe bez konieczności odwoływania się do treści jego uzasadnienia na co zwraca uwagę Trybunał także w Zaleceniach kierowanych do sądów odsyłających (pkt 19 Zaleceń).

pytania dotyczące wykładni prawa UE

Wskazanie ogólnej treści jakiej winno odpowiadać pytanie dotyczące kwestii wykładni prawa UE nie jest możliwe. Będzie to bowiem zawsze zależało od prawnego i faktycznego kontekstu danej sprawy, w której może dojść do zastosowania prawa Unii. Najlepiej sięgnąć do przykładów wynikających z praktyki – pytań rzeczywiście zadanych przez sąd krajowy, a na które Trybunał udzielił odpowiedzi:

Przykład nr 1

sprawa C-25/19, pytanie Sądu Okręgowego w Poznaniu: „Czy art. 152 ust. 1 i 2 w związku z art. 151 dyrektywy [2009/138] i z motywem 8 rozporządzenia nr 1393/2007 należy rozumieć w ten sposób, że reprezentacja zakładu ubezpieczeń innych niż na życie przez wyznaczonego przedstawiciela obejmuje odbiór dokumentu wszczynającego postępowanie sądowe w sprawie o odszkodowanie za wypadek komunikacyjny?”. Z wypowiedzi TSUE wynika (pkt 24 uzasadnienia), że pytanie nie zostało przeformułowane. Trybunał udzielił odpowiedzi w wyroku z dnia 27.2.2020 r.

pytania dotyczące ważności prawa UE

Rozważając kwestię zadania pytań dotyczących ważności prawa UE należy zwrócić uwagę na treść art. 263 TFUE, z którego ust. 2 wynikają przesłanki nieważności aktu prawnego: brak kompetencji, naruszenie istotnych wymogów proceduralnych, naruszenie Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycie władzy. Pytania w tym zakresie są dość rzadko kierowane przez sądy krajowe.

Przykład nr 2

sprawa C-522/20, pytanie Sądu Najwyższego Austrii (jedno z trzech): „Czy art. 3 [ust. 1] lit. a) tiret szóste rozporządzenia [nr 2201/2003] narusza zakaz dyskryminacji przewidziany w art. 18 TFUE z uwagi na to, że w zależności od obywatelstwa powoda lub wnioskodawcy przewiduje dla niego krótszy okres pobytu niż wynikający z art. 3 [ust. 1] lit. a) tiret piąte [tego] rozporządzenia jako warunek jurysdykcji sądów państwa pobytu?” Trybunał udzielił odpowiedzi w wyroku z dnia 10.2.2022 r.

pytania dotyczące sprzeczności (zgodności) prawa krajowego z prawem UE

W praktyce polskich sądów są to najczęściej zadawane pytania. Jednak wątpliwości może budzić kompetencja TSUE do udzielania na nie odpowiedzi, bowiem dotyczą one także prawa polskiego tymczasem z dyspozycji art. 267 TFUE nie wynika by Trybunał miał uprawnienie do dokonywania wykładni prawa państwa członkowskiego UE. Rozwiał je sam Trybunał, który w wyroku w sprawie Dzodzi (C-297/88 i C-197/89) stwierdził, że „Ani z brzmienia art. 177 [TWE, obecnie art. 267 TFUE – przyp. mój], ani z celu procedury wprowadzonej tym artykułem nie wynika, że twórcy traktatu zamierzali wyłączyć spod właściwości Trybunału wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie przepisu wspólnotowego w konkretnym przypadku gdy prawo krajowe państwa członkowskiego odwołuje się do treści tego przepisu w celu określenia zasad mających zastosowanie do sytuacji czysto wewnętrznej tego państwa. (pkt 36 uzasadnienia). Wręcz przeciwnie, w interesie porządku prawnego Wspólnoty leży oczywiście to, aby w celu uniknięcia przyszłych różnic interpretacyjnych każdemu przepisowi wspólnotowemu nadać jednolitą wykładnię, niezależnie od okoliczności, w jakich ma być stosowany. (pkt 37 uzasadnienia).”

Przykład nr 3

sprawa C-325/11, pytanie Sądu Rejonowego w Koszalinie: „Czy art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 […] oraz art. 18 TFUE winny być interpretowane w ten sposób, iż dopuszczalne jest pozostawienie w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia dokumentów sądowych przeznaczonych dla strony mającej miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, jeśli nie wskazała ona pełnomocnika do doręczeń mieszkającego w państwie członkowskim, w którym toczy się postępowanie sądowe?”.

Pytanie Sądu Rejonowego dotyczyło dopuszczalności stosowania w sprawie, której strona zamieszkiwała w innym państwie członkowskim, art. 11355 k.p.c. w brzmieniu sprzed noweli dokonanej ustawą z dnia 13.6.2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 880).

Odpowiedź Trybunału (wyrok z 19.12.2012 r.) była następująca: „Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 (…) należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu państwa członkowskiego, takiemu jak będące przedmiotem postępowania głównego, które przewiduje, że dokumenty sądowe przeznaczone dla strony, której miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu znajduje się w innym państwie członkowskim, są złożone do akt postępowania ze skutkiem doręczenia, gdy strona ta nie ustanowiła pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w owym pierwszym państwie członkowskim, gdzie toczy się postępowanie sądowe.”

Przykład nr 4

sprawa C-176/17: „Czy przepisy dyrektywy 93/13 […], zwłaszcza art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, oraz przepisy dyrektywy 2008/48 […], zwłaszcza art. 17 ust. 1 i art. 22 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie w dochodzeniu przez przedsiębiorcę (pożyczkodawcę) przeciwko konsumentowi (pożyczkobiorcy) roszczenia stwierdzonego dokumentem wekslowym, prawidłowo wypełnionym, w ramach postępowania nakazowego, określonego przepisami art. 485 § 2 i nast. [kodeksu postępowania cywilnego] w zw. z art. 41 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim […], ograniczającymi sąd krajowy wyłącznie do badania ważności zobowiązania wekslowego z punktu widzenia zachowania formalnych warunków weksla, z pominięciem stosunku podstawowego?”

Odpowiedź Trybunału (wyrok z 13.9.2018 r.) była następująca: „Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on przepisom krajowym takim jak te będące przedmiotem postępowania głównego, pozwalającym na wydanie nakazu zapłaty opartego na wekslu własnym, który stanowi gwarancję wierzytelności powstałej z umowy kredytu konsumenckiego, w sytuacji gdy sąd rozpoznający pozew o wydanie nakazu zapłaty nie jest uprawniony do zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, jeżeli sposób wykonania prawa do wniesienia zarzutów od takiego nakazu nie pozwala na zapewnienie przestrzegania praw, które konsument opiera na tej dyrektywie.”

pytania dotyczące ochrony praw wynikających z Karty Praw Podstawowych

Ta kwestia jest bardziej złożona.

Otóż, dopuszczalność zadawania pytań w tym zakresie została zasadniczo rozstrzygnięta w samej Karcie. Mianowicie, w art. 51 ust. 1 zadeklarowano, że jej postanowienia mają zastosowanie do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Dodatkowo w ust. 2 zastrzeżono, że „(…) Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w Traktatach.” Sąd może poszukiwać w Karcie podstawy do modyfikacji reguł prawa krajowego jednak wyłącznie wówczas, gdy z innych przyczyn stosuje prawo UE. [szerzej na ten temat p. A. Grzeszczuk Pytania prejudycjalne w obszarze praw człowieka Podręcznik praktyczny dla sędziów, Warszawa 2019].

Przykład nr 5

sprawa C-50/16: „Czy art. 2 TFUE i 8 TFUE, art. 1 protokołu nr 1, art. 14 EKPC i art. 17 ust. 1 karty – statuujące zasadę rządów prawa, równości i niedyskryminacji oraz ochrony własności – należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się przepisom krajowym ograniczającym dziedziczenie gospodarstwa rolnego z uwagi na brak cech przedmiotowych określonych przez ustawę i sprecyzowanych w akcie podustawowym po stronie spadkobiercy będącego obywatelem polskim lub cudzoziemcem?”

W odpowiedzi TSUE stwierdził, że jest oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie wyjaśniając w uzasadnieniu, iż z art. 51 ust. 1 karty wynika, że jej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim państwa te stosują prawo Unii podobnie jak art. 6 ust. 1 TUE (pkt 16 uzasadnienia). Postępowanie przed sądem polskim dotyczyło wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie przepisów materialnych i procesowych prawa polskiego i żaden element postanowienia odsyłającego nie pozwalał na stwierdzenie, by przepisy te stanowiły przejaw zastosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty lub też by dotyczyły „działania” Unii w rozumieniu art. 8 TFUE (pkt 17 uzasadnienia).

11. Skutki wyroku

Wyrok Trybunału jest wiążący od chwili jego wydania dla sądu, który zadał pytanie, ale także dla wszystkich sądów, które będą w tej sprawie orzekały – w tym także sądu wyższej instancji, a nawet Sądu Najwyższego.

W zasadzie orzeczenia wydawane przez TSUE w trybie art. 267 TFUE nie są wiążące erga omnes. Jednak, jak o tym była mowa wyżej, zgodnie z doktryną acte éclairé pod pewnymi warunkami orzeczenia w sprawie wykładni są w zasadzie wiążące także dla sądów orzekających w innych sprawach.

Zasadniczo nie ma procedury odwoławczej umożliwiającej kontrolę wyroku TSUE wydanego w wyniku rozpoznania pytania prejudycjalnego sądu państwa członkowskiego. Sąd może ponownie zwrócić się do TSUE jednak tylko w kwestii wykładni wydanego wcześniej w danej sprawie orzeczenia, a nigdy w kwestii oceny jego ważności (legalności). W doktrynie wskazuje się przesłanki zwrócenia się do TSUE z ponownym pytaniem w kwestii wykładni prawa UE: sąd ma poważne trudności ze zrozumieniem lub zastosowaniem orzeczenia TSUE, pojawią się nowe wątpliwości co do rozumienia przepisów UE, sąd krajowy ustali nowe okoliczności, których uwzględnienie będzie mogło doprowadzić do wydania odmiennego orzeczenia TSUE.

Orzeczenie Trybunału w zasadzie nie może być podstawą do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem przed sądem krajowym, brak jest bowiem odpowiednich regulacji w prawie UE, które mogłyby stanowić podstawę wznowienia, nie ma ich także w przepisach procedur krajowych karnej i cywilnej. W doktrynie prawa unijnego wskazuje się jednak na wprowadzoną do k.p.c. (art. 4011 dodany ustawą z dnia 1.08.1997 r. (Dz.U. Nr 102, poz. 643), która weszła w życie 17.10.1997 r. i zmieniony ustawą z dnia 22.12.2004 r. (Dz.U. 2005, Nr 13, poz. 98), która weszła w życie 6.02.2005 r.) dopuszczalność wznowienia postępowania w wyniku wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny i zasadę równoważności. W konsekwencji możliwe byłoby rozważanie przez sąd krajowy podejścia prounijnego i np. uznania po wydaniu wyroku przez TSUE, że strona była pozbawiona możności działania (art. 401 ust. 2 k.p.c.) poprzez ograniczenie możliwości obrony jej praw w zakresie w jakim następnie Trybunał stwierdził niezgodność prawa krajowego z prawem unijnym.

Bibliografia:

M. Szpunar w: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej A. Wróbel (red. naukowy), Warszawa 2012, Lex;

M. Szpunar Wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na sądownictwo - zagadnienia wybrane w: Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej red. S. Biernat, S. Dudzik, M. Niedźwiedź, Kraków 2003;

A. Grzeszczuk Pytania prejudycjalne w obszarze praw człowieka Podręcznik praktyczny dla sędziów, Warszawa 2019;

A. Wróbel, Pytania prawne sądów państw członkowskich do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (Sądu Pierwszej Instancji) (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 566 i n.;

D. Miąsik Skutki temporalne wyroków Trybunału Sprawiedliwości (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 634 i n.;

M. Górka, Kontrola przestrzegania prawa wspólnotowego przez państwa i podmioty prywatne w Unii Europejskiej, Toruń 1999 r.;

A. Hauser Prawo jednostki do sądu europejskiego, Warszawa 2017.

F. Emmert, M. Morawiecki Prawo europejskie, Warszawa 1999;

Justyna Michalska Pytania prejudycjalne sądów do TS UE (w:) M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska (red.) Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce działania organów władzy publicznej RP, Wrocław 2015.

R. Ostrihansky Kompetencja sądów o trybunałów państw członkowskich Unii Europejskiej do zwracania się do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczeń wstępnych (w:) Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. I Prawo instytucjonalne E. Piontek, A. Zawidzka (red.) Zakamycze 2003;

M. Taborowski Pojęcie „sąd” lub „trybunał” w rozumieniu art. 234/177 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (w:) Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. I Prawo instytucjonalne E. Piontek, A. Zawidzka (red.) Zakamycze 2003;

M. Taborowski Trybunał Sprawiedliwości wsparł dłużników wekslowych, Rzeczpospolita online z dnia 1.6.2019 r.;

W. Szacki Doktryna acte clair a interpretacja i stosowanie prawa wspólnotowego w państwa Unii Europejskiej (w:) Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. I Prawo instytucjonalne E. Piontek, A. Zawidzka (red.) Zakamycze 2003;

Ł. Kozłowski Kompetencje sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym w postępowaniu cywilnym, MOP rok 2013 numer 18 str. 971.